BouwBelang 1 - 2019

26 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2019 zijn aangetast en gecorrodeerd. Als we niet ingrijpen, zakt de vloer op een gegeven mo- ment in.“ Om de vloerconstructie te herstellen en daarna weer in originele staat terug te brengen, markeert Bouwbedrijf Van Laar alle tegels, stuk voor stuk, wanneer die uit de vloer worden gehaald. Jan-Pieter Van Laar: „Na die demontage slaan we de tegels tijdelijk op, gaat de druklaag eraf en kun- nen we bij het metselwerk en de liggers. Het metselwerk verwijderen we compleet, waar- na we de liggers kunnen vernieuwen. Ver- volgens bouwen we met houten mallen de vorm van de troggewelven op, en brengen ze als metselwerk terug. De druklaag wordt eveneens vernieuwd en voorzien van vloer- verwarming en isolatie. We benutten deze ingreep meteen om de schil van de boerde- rij te verbeteren. Tenslotte brengen we stuk voor stuk de tegels van de vloer weer aan, exact zoals ze lagen.“ De aanpak van de vloer neemt enkele maanden in beslag. Daarbij werkt Bouwbe- drijf Van Laar gefaseerd aan verschillende vloervelden na elkaar, om de stabiliteit van het gebouw niet in het geding te brengen. BOEi levert met Evert-Jan Bos en Bas Post de bouwkundige expertise om dit goed te begeleiden. GAAF, MET ACHTERSTALLIG ONDERHOUD Een van de bijzonderheden van Erve IJzer- man is de gaafheid van het boerderijcom- plex. Heel veel historische elementen zijn nog in samenhang aanwezig – een zeld- zaamheid in agrarische bedrijfsgebouwen, waar de bedrijfsvoering vaak zuiver prak- tisch ingestoken ingrepen aan panden dic- teert. Daarbij staan architectuur- en cul- tuurhistorische waarde niet per se voorop. Bij Erve IJzerman is dat anders. Het is de enige boerderij die bij aankoop door BOEi nog voor het overgrote deel origineel was, compleet met bedstedes, een oude rosmolen en zonder centrale verwarming – een heel authentiek gebouw, maar ook een gebouw met veel achterstallig onderhoud. GEFASEERD RESTAUREREN Dat achterstallige onderhoud maakte een gefaseerde restauratie noodzakelijk. De res- tauratie van Erve IJzerman is inmiddels de tweede fase ingegaan, na een eerste fase waarin Bouwbedrijf Van Laar het eerste deel van het casco aanpakte. Jan-Pieter van Laar: “In die eerste fase draaide het om het behoud van de boerderij en het voorkomen van verder verval. Er waren ingrepen nodig aan vloer, dak en gebinten. We moesten de corrosie van ijzeren onderdelen in de con- structie tegengaan en scheuren in muren herstellen. Muren verzakten en weken naar buiten. De constructie hebben we deels ver- nieuwd, met ijzeren stangen met platen die we als ankers door de gevel heen aan de vloerconstructie verbonden. Daarnaast zijn de pannendaken vernieuwd, overwegend met de oude pannen. De dakconstructie eronder is hersteld, gestabiliseerd of ver- nieuwd.“ ZINKEN DELEN TERUGBRENGEN Ook de dakkapellen werden in die eerste fa- se aangepakt. Bouwbedrijf Van Laar stripte de dakkapellen compleet, om ze daarna op ouderwetse manier weer helemaal op te bouwen - inclusief historische details. Die waren, alle gaafheid van het complex ten spijt, in de loop der tijd toch verdwenen. Van Laar bracht de zinken dakjes op de dakka- pellen terug in dezelfde vorm als ze waren bij de eerste oplevering van het gebouw. Die zinken dakjes zaten er niet meer op. In het verleden hadden de bewoners allerlei sim- pele en goedkope oplossingen benut om de dakkapellen te herstellen, naar eigen inzicht, zonder rekening te houden met de oorspronkelijke toestand. Die was gelukkig wel vastgelegd op een foto. Zodoende kon de zinkspecialist van Bouwbedrijf Van Laar de zinken pironnen herstellen en de dakka- pellen terugbrengen in de originele, negen- tiende eeuwse staat. PEN- EN GATVERBINDINGEN Zo‘n werkwijze maakt restaureren kostbaar en arbeidsintensief, en vraagt om kennis van bouwhistorie en oude technieken. Jan- Pieter van Laar: „Je moet wel begrijpen en weten hoe iets gemaakt is om het te kunnen reproduceren – ook als het in het te restau- reren onderdeel zelf niet meer voorhanden is. Daarnaast maak je gebruik van andere gereedschappen. Er wordt in dit restauratie- project veel getimmerd, en niet geschroefd en geschoten zoals een hedendaagse tim- merman hoofdzakelijk doet.“ Die net even andere technieken, de net even andere historische oplossingen: over de he- le bandbreedte van de restauratie van Erve IJzerman komen ze terug. Jan-Pieter van Laar en Klaas Zondergeld halen als voor- beeld de eikenhouten balken in de stallen aan. Die werden deels vervangen en naar negentiende eeuws voorbeeld, van pen- en gatverbindingen voorzien. En ook aan bij- voorbeeld de gevel gold dat de historische situatie bijzondere eisen stelde. Waar in de moderne bouw gewoon platvol wordt ge- voegd, is in dit gebouw sprake van snijvoe- gen. KENNIS DOORGEVEN BINNEN HET BEDRIJF De kennis die dat vraagt, bouwde Bouwbe- drijf Van Laar gedurende jaren op, tijdens eerdere restauraties en via restauratie-op- leidingen: „Die waardevolle kennis uit de praktijk, brengen we over aan onze jongste generatie timmerlieden.“ En zelfs op kantoor vraagt een restauratie een andere aanpak, vertelt Van Laar: „De projectmanager, in dit geval Klaas Zonder- geld, moet compleet andere materialen be- stellen. Daarvoor hebben we een heel net- werk van bedrijven waar we terecht kunnen voor bijvoorbeeld bijzonder deurbeslag, metselwerk of houtsoorten die niet zo gang- baar meer zijn.“ MODERNE LAMELRADIATOREN Vanwege de herbestemming tot zuivelmu- seum, kreeg Erve IJzerman centrale verwar- ming, voor de conditionering van het gebouw en de museumstukken. Die nieuwe installa- tie werd zorgvuldig ingepast in het histori- sche gebouw. De nieuwe leidingen zijn waar mogelijk weggewerkt in de houtconstructie en de radiatoren zijn nieuw en modern, maar met een passende, historische uitstraling. In de huidige, tweede restauratiefase ver- schuift de focus van het casco naar de lui- ken, ramen en deuren van het boerderij- complex aan. Die waren jarenlang slecht onderhouden en worden hersteld en even- tueel vernieuwd. En ook hier naar de his- torische voorbeelden in Erve IJzerman. De deuren van de wagenloods bestaan bijvoor- beeld uit een deurframe met daarop door en door gespijkerde houten delen – dus niet met schroef- of bout-moer verbindingen of torx- schroeven. Jan-Pieter van Laar verwacht dat er ook nog een derde en laatste restauratiefase zal ko- men, om in het interieur nog een en ander te verbeteren: „Dan hebben we het over de bin- nenzijde schilderen en herstellen en meer de esthetische waarde terugbrengen in Erve IJzerman.“ ■