NR 1 - MAART 2025 pagina 37-42 NBVT Dit jaar nieuw aan boord bij de AFNL: de Neder- landse branchevereniging voor de timmerindustrie Barli bouwt groen De tweehonderd huizen van STEK zijn geprefabriceerd, modulair en uit hout Schijnzelfstandigheid Onderaannemer in metselwerken Mark Priems strijdt al jaren voor eerlijke concurrentie TEGELTALENT CHARLEY VAN HEES: 'De taal van de bouw leer je snel genoeg' PLATFORM VOOR BOUW & INFRA MKB Trofee 2025 Bulten Bouwkranen won de mkb-innovatieprijs met de Giraffe 350.15-M aanhangerkraan
SlimFix RenoTwin Leverbaar met handige kopgeveloverstekvoorziening Leverbaar met geïntegreerde Avi-nestkast www.isobouw.nl/SlimFixRenoTwin CONSTRUCTIEF STERK DAMPOPEN CIRCULAIR CONSTRUCTIEF STERKE NA-ISOLATIE • Oude, doorgezakte daken worden weer mooi recht. • Vrijdragende constructieve montage. • Water-/luchtdichte, dampopen isolatieschil. • Hoge RC-waarden t/m 9 (BCRG-ISSO gecertificeerd). • Leverbaar met geïntegreerde maatwerkoplossingen (bijv. overstekvoorziening, Avi-nestkast). • GRATIS nokafschuining en/of gootdetail t.b.v. afschuifregel. • Circulair: Indien gewenst kan restmateriaal retour genomen worden voor hergebruik.
3 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG INHOUD BOUW BELANG Cover Charley van Hees (26) uit Milheeze krijgt dikwijls verbaasde reacties als ze voor het eerst bij een klant binnenstapt. “Het zijn eigenlijk altijd positieve en leuke reacties, mensen zijn het niet gewend en verwachten een man. Vaak zeggen de mensen er dan ook nog bij dat het tegelwerk wel mooi zal worden als het door een vrouw gedaan wordt, maar alle collega’s werken heel secuur.” 27 14 MKB Trofee 2025 Bulten Bouwkranen won de mkbinnovatieprijs met de Giraffe 350.15-M aanhangerkraan 10 Barli bouwt groen De tweehonderd huizen van STEK zijn geprefabriceerd, modulair en uit hout. 20 NBVT Bij de Rutten Groep malen ze sloopbeton zo voorzichtig dat naast herwonnen zand en grind ook 30 tot 50 procent van het cement weer te gebruiken is. Dat gebeurt ook in de eigen betonfabrieken. 22 Schijnzelfstandigheid Onderaannemer in metselwerken Mark Priems strijdt al jaren voor eerlijke concurrentie. Verder in dit nummer 05 Voorwoord Riek Siertsema 05 Colofon 06 Nieuws 10 Barli 14 MKB Trofee 17 Circulair slopen 20 Timmerbedrijven IN DEZE UITGAVE 37 BOUWSECTOR WERKT HARD AAN VEILIG EN GEZOND WERKEN 40 DE MAAT- SCHAPPELIJKE WAARDE VAN HET MKB 41 KABINET WERKT AAN NIEUW ARBEIDS- ONGESCHIKTHEIDS- STELSEL Circulair slopen Van beleid naar praktijk, dat was de titel van de VERASbijeenkomst over circulair slopen tijdens de Bouwbeurs 2025. Centraal stond de vraag hoe de bouw de sprong kan maken naar hoogwaardig hergebruik, in de hele keten – van ontwerp tot bouw tot sloop en hergebruik. De Stichting Veilig en Milieukundig Slopen informeerde de aanwezigen over de ontwikkeling van het Gunningtool circulair slopen. De Coöperatie Insert lichtte de oogstcampagne hardhout toe. 17 PLATFORM VOOR BOUW & INFRA JAARGANG 17 - NUMMER 1 - MAART 2025 22 Priems 26 Column Joost Haest 27 Jonge werknemer 30 Uitgelicht: 30 Column Nico Dikstaal
INNOVATIEVE OPLOSSINGEN VOOR UW RENOVATIEVLOER havebomontage.n Snel en vakkundig met maar één contactpersoon VATIEVE OPLOSSINGEN UW RENOVATIEPROJECT havebomontage.nl kundig met maar één contactpersoon INNO VOOR Snel en v MARKTLEIDER IN RENOVATIEVLOEREN.
BB_05-2022.indd Ongevraagd advies: wie wil dat nou niet? Want laten we eerlijk zijn. We zitten er misschien niet altijd op te wachten (heb je hem/haar weer, hier heb ik nu geen tijd voor), maar vaak gaat het wel over iets waar we zelf niet aan hadden gedacht. Een kans, een risico, een andere invalshoek. En dat is waarmee de vooruitgang misschien nog niet wordt geboekt, maar waarmee de zaadjes wel geplant worden. De organisatie of afdeling doeltreffender organiseren, producten- en diensteninnovaties, effectieve lobby-trajecten: ze worden meestal niet op gang gebracht door mensen die alleen in een kamertje Powerpointpresentaties zitten te maken en uitluitend e-mailtjes van jaknikkers openen. Daarom is het fijn dat de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBVT) sinds dit jaar is aangesloten bij de Aannemersfederatie (zie het interview met NBVT-directeur Taco Schoonderwoerd op pag. 20). Ongevraagd en gevraagd advies is een van de belangrijke bijdragen die onze – nu twaalf – aangesloten brancheorganisaties leveren aan hun leden en (zo) aan de gemeenschappelijke zaak: het behartigen van de belangen van mkb-aannemers. En als ze denken dat de AFNL iets beter kan doen, vertellen ze ons dat ook. Hoe meer leden, hoe beter dus. Elke brancheorganisatie doet dat natuurlijk op haar eigen manier. Maar uiteindelijk draait het om vakmanschap – en daar moet je wél de tijd voor krijgen. Met de aansluiting bij Aannemersfederatie Nederland wil de NBVT zorgen voor stevige belangenbehartiging en goede ondersteuning voor haar leden, vooral in het mkb. Zodat timmerbedrijven en de NBVT kunnen laten zien wat de milieu- en kwaliteitsvoordelen zijn van hout en het marktaandeel van houtproducten kunnen laten groeien. Zoals NBVT-lid Barli (zie pag.10) dat aan de rand van Rosmalen een groene woonbuurt optrekt uit hout. De tweehonderd huizen zijn geprefabriceerd, modulair en van hout. De modules worden in de nieuwe fabriek in elkaar gezet – nu nog in 17 dagen, maar dat tempo gaat omhoog – en op de bouwplaats gemonteerd. Daar wordt het dus een stuk rustiger, wat fijner is voor omwonenden. Betere reclame kan een product zich bijna niet wensen. Riek Siertsema, voorzitter Aannemersfederatie Nederland COLOFON VOORWOORD Ongevraagd advies nl OVATIEVE OPLOSSINGE R UW RENOVATIEPROJE h vakkundig met maar één contactper © 2025. Nederlandse HandelsUitgaven. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevens-bestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste geweten is samengesteld. Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/ of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van deze uitgave wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. PLATFORM VOOR BOUW & INFRA 5 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG BouwBelang verschijnt vier keer per jaar in de maanden maart, juni, september en december in een oplage van 10.000 exemplaren. UITGEVER Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra De Smalle Zijde 20A, 3903 LP Veenendaal Telefoon: (0318) 544 900 E-mail: secretariaat@aannemersfederatie.nl www.aannemersfederatie.nl ONTWIKKELING EN REALISATIE Nederlandse HandelsUitgaven Keulenstraat 8J, 7418 ET Deventer Telefoon: (0570) 861007 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl www.handelsuitgaven.nl BLADMANAGEMENT Frank de Groot REDACTIE Nico Dikstaal (hoofdredacteur) E-mail: nico@bouwbelang.com Arie Grevers Frank de Groot Geert Hilferink Hans Fuchs Henk Wind REDACTIEADRES Nederlandse HandelsUitgaven Postbus 2273, 7420 AG Deventer E-mail: redactie@bouwbelang.com COÖRDINATIE Rielèn van der Hoek FOTOGRAFIE Kees Stuip VORMGEVING EN PREPRESS Ronald Wientjes, Create-by ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Nederlandse HandelsUitgaven Hugo Arends Telefoon: (0570) 861007 E-mail: advertentie@bouwbelang.com ABONNEMENTEN, ADRESWIJZIGINGEN, EN OPZEGGINGEN E-mail: info@bouwbelang.com DRUK Damen Drukkers Postbus 14 4250 DA Werkendam
6 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 Nieuws en achtergronden kunnen, eventueel voorzien van foto (digitaal beeld minimaal 300 dpi), worden gestuurd naar: redactie@bouwbelang.com of naar: Nederlandse HandelsUitgaven, Postbus 2273, 7420 AG Deventer NIEUWS Minister Keijzer: ‘100.000 huizen per jaar vanaf 2027 haalbaar’ ■ Het doel om jaarlijks 100.000 nieuwe woningen te bouwen komt volgens minister Keijzer pas in 2027 in zicht. Dat stelt ze in de Staat van de Volkshuisvesting 2024, die Keijzer vorige maand naar de Tweede Kamer stuurde. Vorig jaar werden 82.000 woningen aan de totale voorraad toegevoegd, waarvan 62.000 door nieuwbouw. De overige 20.000 huizen kwamen uit transformatie en het splitsen van woningen. Het lage aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen illustreert de bouwdip, die volgens de minister ook dit jaar aanhoudt. Voornaamste oorzaken van die dip zijn een hoge rente en stijgende kosten, maar ook het achterblijvende aantal afgegeven bouwvergunningen leidt tot pessimisme voor de komende periode. In de Staat van de Volkshuisvesting zegt Keijzer te verwachten dat het bouwtempo zich in 2026 herstelt en dat de productie vanaf 2027 kan stijgen naar 100.000 woningen per jaar. Hiervoor is wel blijvende inzet nodig van alle betrokken partijen, stelt ze. VOLDOENDE PLANNEN In het rapport staat dat er landelijk nu bijna voldoende bouwplannen zijn om het benodigde aantal woningen te bouwen. Het aantal verleende bouwvergunningen neemt sinds begin 2024 weer toe. In het derde kwartaal waren dat er 21% meer dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Het aantal afgegeven vergunning is een goede indicator voor de productie in de komende jaren, zo stelt de minister. Ondanks die stijging van het aantal verleende bouwvergunningen, zijn sommige woningmarktspecialisten minder optimistisch. Zo zijn volgens hoogleraar Peter Boelhouwer minimaal 85.000 tot 90.000 bouwvergunningen per jaar nodig om op termijn jaarlijks 100.000 nieuwe woningen te kunnen bouwen. Provincies hebben plannen voor ruim een miljoen nieuwe woningen tot 2030. Het streven is een plancapaciteit van 130% van de behoefte, omdat plannen vertraging kunnen oplopen of niet door kunnen gaan. STIKSTOFDISCUSSIE WEER OP SCHERP Een terechte aanname zo bleek eind vorig jaar door een nieuwe uitspraak van de Raad van State. Die legt het zogenoemd ‘intern salderen’ van stikstofuitstoot aan banden. Bedrijven die minder stikstof uitstoten dan het maximum dat hun vergunning toeliet, konden de overgebleven ruimte gebruiken voor iets anders dat stikstof uitstoot. De uitspraak maakt daar een einde aan. “Het woningtekort blijft hoog. Maatregelen die we nu inzetten, werpen op z’n vroegst over enkele jaren z’n vruchten af”, schrijft Keijzer in het rapport. “Maar iedere stap is er één. Speerpunt is het wegnemen van belemmeringen voor nieuwbouw, zoals stapeling van lokale regels en procedures, en de focus op het beter benutten van bestaande gebouwen via transformatie en splitsing. Op de Woontop hebben we met betrokken partijen daartoe de eerste aanzet gegeven. Daar gaan we dit jaar volop mee verder.” Overzicht van nieuwe woningen door nieuwbouw en overig van 2015 tot en met 2024. Bron: Ministerie van VRO.
7 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG Giraffe wint BouwBelang MKB Trofee ■ De BouwBelang MKB trofee, die sinds de BouwBeurs van 2011 elke editie wordt uitgereikt, is dit jaar gewonnen door de Giraffe 350.15-M van Giraffe Cranes uit Baak. Deze compacte, efficiënt inzetbare, elektrisch aangedreven aanhangerkraan werd door de jury beoordeeld als meest mkb-vriendelijke innovatie. Giraffe Cranes is onderdeel van Bulten Bouwmaterieel en ontwikkelt en assembleert elektrische mobiele bouwkranen en bouwkraanonderstellen. General manager Arno Bulten ontving de award uit handen van Jaco Uittenbogaard, directeur van Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra. Op pagina 14 en verder leest u een verslag van de uitreiking van de BouwBelang MKB Trofee. NBVT sluit aan bij Aannemersfederatie ■ De Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBVT) is met ingang van januari 2025 aangesloten bij Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra (AFNL). Met de aansluiting van de NBVT verwelkomt de Aannemersfederatie de 12e brancheorganisatie binnen haar geledingen. De NBVT zet zich samen met haar leden in om het belang van hout nog meer op de kaart te zetten en het marktaandeel van houtproducten te vergroten. De NBVT wil samen met haar leden en andere belanghebbenden binnen de hout- en bouwsector kennis delen, innovaties stimuleren en de efficiëntie in de keten nog verder verbeteren. Daarnaast geeft de NBVT (gevraagd en ongevraagd) advies, biedt de mogelijkheid tot netwerken en draagt bij om de vele milieu- en kwaliteitsvoordelen van de grondstof hout én houtproducten verder te onderzoeken en uit te dragen. De NBVT ondersteunt haar leden op het gebied van marketing, advies, netwerken, innovatie, normering en regelgeving, milieu, techniek, personeel en organisatie. Met de aansluiting bij Aannemersfederatie Nederland wil de NBVT een structurele en adequate belangenbehartiging en dienstverlening voor de leden op sociaal-economisch- en arbeidsvoorwaarden gebied in het algemeen en voor het mkb in het bijzonder, bewerkstelligen. Zie ook pagina 20 voor een interview met directeur Taco Schoonderwoerd van de NBVT. ■ Stilstand is achteruitgang. Onder dat motto vragen uiteenlopende organisaties bij het kabinet om een veel krachtiger klimaat- en energiebeleid. Niet alleen om de klimaatdoelen te halen, maar ook om bedrijven concurrerend te houden. De Maatschappelijke Alliantie, die onder meer bestaat uit werkgeversorganisaties, vakbonden, netbeheerders, milieuorganisaties en LTO vindt dat Nederland het zich niet kan veroorloven achter te blijven. Krachtiger klimaat- en energiebeleid ‘Wij maken ons grote zorgen: wij vrezen vertraging waar versnelling nodig is’, zo schrijven ze in een brief aan premier Dick Schoof. Ze wijzen erop dat veel landen stevig investeren in de duurzame economie van morgen en willen dat Nederland dat voorbeeld volgt. Voorspelbaar beleid is daarbij nodig, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. ‘Ondernemers die inspeelden op nieuw overheidsbeleid en investeerden in duurzame technologie en opschaling van productie (bijvoorbeeld warmtepompen) dreigen door wisselend beleid failliet te gaan’, aldus de opstellers van de brief. NETCONGESTIE Een van de grootste belemmeringen is netcongestie. Bovendien zit het gebrek aan capaciteit gemeenten die plek hebben voor nieuwe woonwijken in de weg. Een ander pijnpunt waar de organisaties op wijzen, zijn de hoge energie- en nettarieven voor Nederlandse bedrijven. Ook tegen energiearmoede zou het kabinet meer actie moeten ondernemen. Ze vinden eveneens dat Nederland zich als aanjager van groene innovaties moet manifesteren. Dat kan volgens hen toekomstige welvaart opleveren. "Te vaak wordt verduurzaming gezien als een belemmering voor welvaart, bestaanszekerheid en autonomie. Het tegendeel is waar."
Tekst: Geert Hilferink 8 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 EIB ZIET WERKGELEGENHEID STIJGEN Bouwproductie vorig jaar met €3 miljard gedaald ■ Na jaren van groei is de bouwproductie in 2024 met 3 miljard euro (3%) gedaald. Vooral de nieuwbouw van woningen en utiliteitsgebouwen liep fors terug. Ook de investeringen in duurzaamheid daalden na een aanzienlijke groei in de voorafgaande jaren. De werkgelegenheid groeide het afgelopen jaar ondanks de productiedaling met 0,5% en stijgt in de periode tot en met 2029 nog eens met 23.000 voltijdbanen. Dit stelt het EIB in de vorige maand gepresenteerde studie ‘Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2025’. In de periode 2025-2029 kan de bouwproductie weer toenemen van € 97 miljard in 2024 naar €107 miljard in 2029. Op korte termijn zorgt de nieuwbouw van woningen voor de grootste groei, op middellange termijn neemt de bouwproductie over een breed spectrum gematigd toe, zo liet EIBdirecteur Taco van Hoek weten bij de presentatie tijdens het Januaricongres in Amsterdam. SLECHTS 64.000 NIEUWE WONINGEN De productie van nieuwe woningen daalde vorig jaar met 5%. Die daling volgde na de krimp van 6% in 2023. Het aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen bereikte met 64.000 volgens het EIB een dieptepunt. De netto uitbreiding van de woningvoorraad kwam uit op 70.000 woningen. Daarmee is de uitbreiding van de woningvoorraad opnieuw sterk achtergebleven bij de groei van het aantal huishoudens. De komende jaren trekt de nieuwbouw weer aan nadat er in 2024 weer meer vergunningen zijn afgegeven, en kunnen er per saldo jaarlijks ook meer woningen aan de voorraad worden toegevoegd. De uitbreiding van de woningvoorraad loopt richting 2029 jaarlijks op tot 13.000, waardoor in dat jaar netto 83.000 extra woningen ontstaan. ‘RISICO VOOR HET PRODUCTIEBEELD’ Een recente uitspraak van de Raad van State haalt een streep door het zogeheten intern salderen bij het direct aanvragen van een vergunning. In voorkomende gevallen moet dan een natuurverkenning worden opgesteld. Dit zorgt bij de getroffen projecten voor een vertraging van minimaal een half jaar, en heeft dus een remmend effect op de vergunningverlening dit jaar en de opleveringen in 2026 en 2027. Dit effect was door de onderzoekers nog niet in de ramingen verwerkt. Van Hoek blijft van mening dat snel te ontwikkelen kleinschalige locaties aan de randen van steden en dorpen nodig zijn om het woningaanbod snel omhoog te brengen. Hiervoor is in sommige provincies ook al meer ruimte ontstaan. De totale utiliteitsbouwproductie nam vorig jaar met 5% af. Deze krimp werd veroorzaakt door een terugval in de nieuwbouw van 11%. Er werden vooral minder nieuwe winkels en zorggebouwen geproduceerd. VERDUURZAMING EVEN ONDER DRUK De verduurzaming van woningen daalde vorig jaar sterk. De normalisatie van energieprijzen en het beperken van andere financiële voordelen die het installeren van zonnepanelen en een warmtepomp interessant maakten, waren de belangrijkste oorzaken van deze dip. Mede als gevolg hiervan daalde de herstel- en verbouwmarkt in 2024 met 1%. Na deze scherpe dalingen ontstaat er volgens het EIB weer ruimte voor groei. In het bijzonder is er de noodzaak om het aantal woningen dat van het gas af wordt gehaald te intensiveren. Bij de ramingen is gerekend met een stijging van 40.000 woningen in het afgelopen jaar naar 100.000 in 2030. Dit is een forse stijging, waarvoor de nodige middelen beschikbaar zullen moeten zijn. Niettemin is dit nog altijd een laag niveau in vergelijking met de doelstelling richting 2050 voor de bestaande woningvoorraad. OOK GWW-SECTOR DAALT LICHT Groeide de bouwproductie in de gww-sector in 2025 nog met 5%, vorig jaar daalde deze met 1%. Deze daling deed zich met name voor bij de overheden. Bij het Rijk en de decentrale overheden namen de gww-investeringen in 2024 met circa 3% af. Bij gemeenten speelde de krimp in de woningnieuw- bouw hierbij een grote rol. Daarnaast werkten de sterke stijgingen van de bouwkosten in 2022 en 2023 vorig jaar nog door. HERSTEL OP KORTE TERMIJN Voor 2025 en 2026 verwacht het EIB weer een groei van de totale bouwproductie. In 2025 gaat het om een plus van 1,5%. De woningbouwproductie groeit dit jaar met 2½% en de gww-productie met 1½%. De groei wordt vrijwel geheel gedragen door de bedrijvensector en daarbinnen vooral de netHet aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen bereikte in 2024 met 64.000 volgens het EIB een dieptepunt. (Foto: Bouwbelang) Belangrijke oorzaak van de daling van de arbeidsproductiviteit is de sterke afname van de vraag naar nieuwbouw. (Foto: Bouwbelang)
GEERT ROUWET is manager Legal bij aaff en sectorspecialist Bouw & Infra De vrijheid van het ondernemerschap is prachtig, maar hoe zelfstandig ben je als zelfstandige zonder personeel (zzp’er) eigenlijk? Met toenemende controle vanuit de overheid wordt die vraag steeds belangrijker. En voor opdrachtgevers, zoals aannemers: hoe zorg je ervoor dat je door samenwerking met zzp’ers juridisch en fiscaal niet in de problemen komt? Voor beide partijen geven deze vragen stof tot nadenken. Hoe blijf je (financieel) wendbaar zonder in de grijze zone van schijnzelfstandigheid terecht te komen? Veel zzp’ers werken jarenlang meerdere uren per week voor een en dezelfde aannemer. En waarom ook niet? Je weet wat je aan elkaar hebt en de samenwerking tijdens bouwprojecten verloopt soepel. Maar stel dat jij als aannemer bepaalt hoe laat de zzp’er start, welke taken hij doet en welk materieel hij gebruikt. Is dat nog wel samenwerking op gelijk niveau? Maak heldere afspraken! Als een rechter en/of belastinginspecteur concludeert dat sprake is van schijnzelfstandigheid, kan het voor aannemers flink misgaan. Zo kan de Belastingdienst boetes en naheffingen opleggen. En als zzp’er riskeer je je zelfstandigheid te verliezen. Zeker nu de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) vanaf 1 januari 2025 weer wordt gehandhaafd. Daarom is het zo belangrijk om goede afspraken op papier te maken, maar vooral ook je manier van samenwerken met de zzp’er/aannemer goed onder de loep te nemen. Overweeg ook of het voordelen heeft de zzp’er in dienst te laten komen. Vrijheid versus zekerheid Als zzp’er geniet je van vrijheid: eigen klussen, eigen tarief, eigen baas. Maar er is ook een keerzijde. Wat als je ziek wordt of een opdrachtgever wegvalt? Een vaste baan biedt zekerheid met doorbetaling bij ziekte en pensioenopbouw. Maar ja, dat kan voor een zzp’er voelen als een keurslijf: minder autonomie, meer regels. Voor aannemers is het ook een kwestie van afwegen. Zelfstandigen bieden flexibiliteit, maar vragen extra aandacht als het gaat om contracten en arbeidsomstandigheden. Hoe creëer je dan de juiste samenwerking? Het bouwdilemma De vraag of je als bouwprofessional beter af bent als zzp’er of werknemer heeft geen eenduidig antwoord. Dit hangt af van de persoonlijke situatie en de bereidheid om risico’s te nemen. Voor aannemers draait het vooral om transparante afspraken over zelfstandigheid en samenwerking of de keuze om iemand in dienst te nemen. Schijnzelfstandigheid dwingt om na te denken over wat het écht betekent om ondernemer te zijn. Het is een kwestie van balanceren - tussen autonomie en zekerheid. Een puzzel die voor iedereen anders uitpakt. Een dilemma? Laat je deskundig adviseren. Onze specialisten binnen aaff krijgen hier regelmatig vragen over. Met het juiste advies blijft de samenwerking soepel en zorgeloos, ook in de toekomst. Balanceren tussen autonomie en zekerheid FISCALE TIPS 9 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG NIEUWS werkbedrijven, aldus het EIB. De investeringen ten behoeve van de energietransitie nemen in 2025 verder toe. Dit jaar stabiliseert de herstel- en verbouwmarkt. De verduurzaming levert dit jaar nog steeds een negatieve bijdrage aan de productiegroei. Het EIB verwacht voor 2026 een toename van 2,5% voor de totale bouwproductie. De nieuwbouwproductie plust dan met 6,5%, de herstel- en verbouwmarkt groeit met 1,5% en voor de gww-sector verwacht het EIB een groei van 2,5%. ARBEIDSMARKT GROEIT De totale werkgelegenheid in de bouw groeide het afgelopen jaar met een ½%. De werkgelegenheid bij werknemers en uitzendkrachten stabiliseerde, terwijl die bij zelfstandigen met 3.000 arbeidsjaren toenam. De arbeidsproductiviteit nam in 2024 met 3½% af. Belangrijke oorzaak van deze daling is de sterke afname van de vraag naar nieuwbouw, wat zorgde voor een relatieve verschuiving van kapitaalintensieve naar arbeidsintensieve werkzaamheden. De spanning op de bouwarbeidsmarkt bleef in 2024 hoog. De vacaturegraad bleef stabiel op een historisch hoog niveau en de belemmeringen bij het aantrekken van personeel namen weer toe. Dit jaar neemt de werkgelegenheid in de bouw naar verwachting met een half procent toe. Het arbeidsvolume van werknemers en zelfstandigen blijft nagenoeg op peil, terwijl die van uitzendkrachten met 1.000 arbeidsjaren toeneemt. Hierbij is er vanuit gegaan dat bij de inzet van zelfstandigen er geen sterke invloed zal zijn van de Wet DBA zolang een redelijke handhaving door de Belastingdienst wordt toegepast. De productiegroei wordt voor een belangrijk deel opgevangen door herstel van de arbeidsproductiviteit, die met 1% zal stijgen. De investeringen ten behoeve van de energietransitie nemen in 2025 verder toe waarvan de gww-sector zal profiteren. (Foto: Kees Stuip)
Tekst: Auteur - Foto's: Fotograaf 10 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 BARLI BOUWT STEK Modulaire houtbouw voor groene woonbuurt
PROJECT 11 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG Barli gebruikt Swisspearl vezelcementplaten als dampopen waterkerende en brandwerende laag en windstopper in dak en gevel. Aan de rand van Rosmalen realiseert NBVT-lid Barli STEK, een groene woonbuurt met een mix van studio’s, duowoningen, appartementen en eengezinswoningen. De tweehonderd huizen van STEK zijn stuk voor stuk geprefabriceerd, modulair en uit hout. De doorlooptijd van één kant-en-klare module voor STEK: zeventien dagen. In de slimme nieuwe fabriekshal die Barli kortgeleden opende kan dat tempo flink omhoog. Projectleider Niels Versantvoort: "Daar leveren we elke zes dagen een module af, dankzij een mobiele vloer die onze modules langs 23 vaste werkstations transporteert." Modulaire prefab houtbouw heeft de wind in de rug; geen gehannes met stikstof op de bouwplaats, hernieuwbaar hout als hoofdbestanddeel, een vast bouwconcept als fundament van een geolied productieproces. Bij Barli staat dat concept aan de basis van modules waarmee het bedrijf woningen produceert van veertig tot 115 vierkante meter groot. De bouwplaats doet alleen nog dienst als afbouwlocatie. Dat levert een extra pluspunt op; minder overlast voor omwonenden. Woonbuurt STEK in Rosmalen laat zien dat STEK STEK bestaat uit twaalf erven met tweehonderd woningen. De duurzame houtbouwwoningen zijn voor meer dan vijftig procent biobased. De buurt in Rosmalen wordt gerealiseerd in drie fases. Fase 1 en Fase 2 staan inmiddels; Barli produceerde en assembleerde voor woningcorporatie Zayaz in Fase 1 dertig woningen, voor Zayaz en corporatie Joost kwamen daar in Fase 2 nog eens 91 woningen bij. Kortgeleden ging fase 3 van start; de bouw en assemblage van 56 woningen en 24 gestapelde appartementen aan de vier laatste erven van STEK. De prefab woningen van Barli zijn in STEK gearrangeerd in kleine blokjes van drie tot zes woningen; studio’s met separate slaapruimte en berging (veertig vierkante meter), duowoningen met twee slaapkamers (55 vierkante meter) en familiewoningen met drie slaapkamers (negentig vierkante meter). De blokjes hebben een uitgesproken hoofdvorm en kap - mansarde, zadeldak of ‘kuif’. Ook de gevelbekleding varieert. De woningen in STEK hebben een lichte of donkere geprofileerde staalbeplating, zijn voorzien van zwart thermohout, thermisch gemodificeerde planken uit naaldhout of Hardie-planken. Daarmee zijn ook gepotdekselde gevels mogelijk. Studio's in aanbouw. Om de aansluitingen tussen de modules te controleren worden woningen in de fabriek geschakeld opgebouwd in de configuratie waarin ze later op de bouwplaats worden geassembleerd.
12 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 prefab modulaire houtbouw veel oud zeer voorbij is. Hier geen repeterende stroken die zonder aandacht voor de locatie geplaatst zijn, of nieuwbouw waar bij plaatsing al meteen de tijdelijkheid van af te lezen is. STEK heeft een stevig stedenbouwkundig plan als onderlegger en is met veel aandacht voor en samen met de bewoners ontwikkeld door twee corporaties - in samenspraak met een architect. De eerste 121 woningen van STEK staan inmiddels, losjes gegroepeerd rond acht gemeenschappelijke erven en aan wadi’s. De bewoners hebben een gemeenschapsgebouwtje voor allerlei sociale activiteiten. Zij beheren gezamenlijk het gedeelde groen van het eigen erf en zorgen voor de gemeenschappelijke groentetuin. Ook spullen en mobiliteit worden in STEK waar mogelijk gedeeld. En dat allemaal in een buurtje met uitsluitend sociale huur. Iets meer dan de helft van de straks tweehonderd woningen in STEK staan er voor tenminste vijftien jaar, de rest is bedoeld als permanente woning. VLOER UIT STAAL EN BETON De prefab woningen voor STEK worden gebouwd op bedrijventerrein Hoogveld in Uden, in vier grote hallen op de twee bedrijfslocaties die de modulaire houtbouwer op het bedrijventerrein heeft. In de zogeheten HSB-hal bouwt Barli de wanden, verdiepingsvloeren, binnenwanden en daken van de woonmodules op uit FSC en PEFC gecertificeerd hout, overwegend vurenhout. In drie hallen aan het hoofdkantoor van Barli worden die elementen geassembleerd Niels Versantvoort. Transport Voor het transport van de modules naar de bouwplaats is Barli gebonden aan regelgeving. Barli-projectleider Niels Versantvoort: “De regels rond het transport bepalen de maximale breedtemaat van onze woningen. Breder dan vijf meter is toegestaan, maar dan zit je met spertijden en mag je alleen tussen tien uur ‘s avonds en zes uur ‘s ochtends rijden. Daarnaast moeten we altijd rekening houden met doorrijhoogtes op weg naar de bouwplaats.” Productie voor STEK.
PROJECT De inzet is om de modules voor meer dan de helft met biobased materialen te bouwen. 13 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG Kneedbaar en biobased De architect van STEK is LA Architecten Ingenieurs uit Veghel. Barli-projectleider Niels Versantvoort: "Dit bureau heeft samen met ons ook Barli Base ontwikkeld, het modulaire concept dat aan de basis staat van al onze woningen en ook in de vier woningtypen op STEK is toegepast. Wij noemen die flexibiliteit 'de kneedbaarheid' van ons concept." In STEK wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid. Versantvoort: “De inzet is om de modules voor meer dan de helft met biobased materialen te bouwen. Dat halen we voornamelijk met het hout waarmee we bijna de hele woning maken. In de wanden wordt houtwol gebruikt als isolatiemateriaal." Ook de installatietechniek zet in op duurzaamheid: "De woningen in STEK hebben vloerverwarming, bronwarmtepomp en WTW." Voor de verlichting worden in de prefab woningen ledlampen gebruikt. tot complete modules. Niels Versantvoort is als projectleider van Barli bij STEK betrokken: “De modules staan op een begane grond vloer die bestaat uit een stalen ring met een betonnen gietvloer. Die is opgebouwd uit wapeningsnetten met vloerverwarming, 65 millimeter beton en twee lagen isolatiemateriaal naar keuze. Dat kan houtwol zijn, maar ook glaswol of steenwol. De dikte is afhankelijk van het gekozen materiaal, daaroverheen gaat wel altijd een EPS-isolatie, en als laatste een afdekvloer. Om een optimale vlakke ondergrond te realiseren zonder te hoeven afvlinderen, drogen we de betonvloeren in de fabriek ondersteboven.” In STEK staan de woningen op prefab palen met opstort. Versantvoort: “Met voetjes aan de onderkant van de begane grond vloer worden de modules op de fundering geplaatst – die afhankelijk van de ondergrond is. Op de bouwplaats regelen wij niet alleen de passende fundering, maar ook de buizen voor de nutsvoorzieningen.” LEGO Net lego, noemt Niels Versantvoort de assemblage van de vloeren, wanden en daken op de begane grond vloer uit staal en beton: "Als de vloer gereed is, komen al onze teams langs om hun ding te doen. We leveren de woningen op inclusief keuken, badkamer en toilet, maar ook met alle installaties en het leidingwerk. De hsb-wanden in de modules zijn daarom deels dicht en klaar, deels nog open. Op de bouwplaats koppelen we het leidingwerk en de elektra tussen de begane grond en de verdieping. De wanden worden na het monteren van het leidingwerk gesloten." Eén STEK-module heeft een doorlooptijd van zeventien dagen. Versantvoort: “We starten drie modules per dag op, dus vijftien modules per week. Aan STEK werken in deze hal 28 mensen.” LOPENDE BAND In de nieuwe montagehal even verderop die Barli net in gebruik heeft genomen ligt die doorlooptijd aanzienlijk lager. De industriële houtbouwer monteert er in zes dagen een complete module. Niels Versantvoort: "Dat is te danken aan de innovatieve vloer die we daar gebruiken. Onze mensen en onze comakers werken in deze nieuwe hal niet na elkaar aan een module op een vaste plek in de hal, zoals we nu nog doen voor STEK. In deze hal verplaatsen we de modules met een verdiept liggend transportsysteem langs de 23 stations die nodig zijn om van een begane grond vloer uit staal en beton een afgebouwde module te maken. Dat verrijden naar een volgend station neemt tien minuten in beslag. De tijdwinst die we hier boeken zit hem in het feit dat alle benodigde materialen op een vaste plek langs de route liggen – voor onze eigen collega's, maar ook van onze vaste co-makers voor W- en E-installaties, voor tegel- en schilderwerk en het dakdekken." In de begane grond vloer van elke module wordt vloerverwarming verwerkt. Op de achtergrond complete bodemplaten.
Tekst: Hans Fuchs - Foto's: Kees Stuip 14 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 INNOVATIES VOOR HET MKB BOUW Giraffe aanhangerkraan wint BouwBelang MKB Trofee 2025 Goed voor een nominatie: de HP SitePrint-robot zet CAD-tekeningen fysiek uit op de werkvloer. Op 4 februari ontving Bulten Bouwkranen de BouwBelang MKB Trofee 2025. Het Achterhoekse bedrijf won de innovatieprijs voor het mkb bouw met de Giraffe 350.15-M aanhangerkraan. Directeur Jaco Uittenbogaard van de Aannemersfederatie Nederland Bouw & Infra reikte de prijs tijdens de BouwBeurs uit. Twee jaar geleden stond hij al op de BouwBeurs, de elektrisch aangedreven Giraffe 350.15-M. Maar toen, aldus Jos Grootenboer van Bulten Bouwkranen, ging het nog om het prototype: “De aanhangerkraan die we nu op de beurs presenteren is de uitontwikkelde tien ton meter kraan die we zes maanden geleden introduceerden. Hij wordt door een aantal mkb-bouwbedrijven in Nederland al gebruikt.” De compacte Giraffe 350.15-M is snel en efficiënt inzetbaar bij kleinere bouw-, installatie- of renovatieprojecten. De kraan kan traploos en in vijf snelheden hijsen, katten, zwenken en uitvouwen. De bediening gebeurt per joystick op de radiografische afstandsbediening. Bouwers mogen de Giraffe 350.15-M als aanhanger over de weg vervoeren; het totale gewicht van kraan inclusief ballast is 3.500 kilo. Grootenboer: "De ballast hoeft voor transport niet te worden verwijderd, schuift bij het inklappen automatisch in en zorgt zo voor meer stabiliteit tijdens het transport van de kraan." Met een afstempelmaat van 4,4 meter bij 4,4 meter leent de Giraffe 350.15-M zich voor minder ruim bemeten bouwlocaties. Smaller afstempelen is mogelijk, tot 3,5 meter bij 5,3 meter. De aanhangerkraan werkt op 230V en 400V en kan worden aangesloten op accu-packs, voor CO2-neutrale bouwlocaties en werkplekken zonder stroomaansluiting. De opsteltijd van de kraan is vijftien minuten, meldt Bulten. IN EIGEN BEHEER ONTWIKKELD De jury van de BouwBelang MKB Trofee prijst de bruikbaarheid van de Giraffe voor het mkb bouw en de ontwikkelkracht van Maten en prestaties De Giraffe 350.15-M aanhangerkraan heeft een gieklengte van vijftien meter en een haakhoogte van 14 meter. De maximale hijscapaciteit tot vier meter vlucht bedraagt 1500 kilo, op vijftien meter vlucht is dat 350 kilo. Ingeklapt meet de Giraffe 9700 x 2300 x 2900 centimeter (lengte x breedte x hoogte).
INNOVATIE 15 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG Bulten Bouwkranen won de BouwBelang MKB Trofee 2025 voor de in eigen beheer ontwikkelde Giraffe 350.15-M aanhangerkraan. Bulten Bouwkranen. Juyvoorzitter Arie Grevers: "De manier waarop Bulten met deze kraan de sprong van prototype naar uitontwikkelde kraan maakte, illustreert het op het mkb toegesneden R&D-traject van de kraan." Dat traject vond plaats in het bedrijf Giraffe Cranes, dat Bulten speciaal oprichtte voor de ontwikkeling en assemblage van elektrische aanhangerkranen en bouwkraanonderstellen. Grevers: "Waar het prototype uit 2023 voor verbetering vatbaar was, innoveerde Bulten deze in eigen beheer ontwikkelde kraan in anderhalf jaar tijd voor gebruik door het mkb bouw; eenvoudig te bedienen, compact, probleemloos te transporteren." Bulten zette bij de ontwikkeling van de Giraffe aanhangerkraan in op uitwisselbaarheid met kraancomponenten van Potain, een ander merk dat het Achterhoekse bouwkranenbedrijf voert. PRINTROBOT De jury van de innovatieprijs van BouwBelang nomineerde tijdens de Bouwbeurs van 2025 in totaal drie producten met praktische waarde voor het mkb bouw. Behalve de aanhangerkraan van Bulten waren dat de HP SitePrint robot op de stand van Hexagon|Leica Geosystems en het circulaire hardhout van de Coöperatie Insert dat gepresenteerd werd op het VERAS Paviljoen Circulair Slopen. De HP SitePrint-robot zet CAD-tekeningen fysiek uit op de werkvloer – als het nodig is compleet met instructies of informatie voor Genomineerd: het initiatief van Coöperatie Insert om FSC hardhout, geoogst uit circulaire slooptrajecten, op grote schaal te recyclen en terug te brengen in de bouwkolom. Praktijkgerichte prijs De BouwBelang MKB Trofee werd veertien jaar geleden in het leven geroepen als prijs voor een innovatie waar het mkb wat aan heeft – of het nu gaat om een stuk gereedschap of een dienst die de sector vooruit helpt, om nieuw materieel, materiaal of een slimme machine. De prijs gaat naar een innovatie die meteen inzetbaar is, zonder lange leertrajecten en hoge investeringskosten. De BouwBelang MKB Trofee wordt om het jaar uitgereikt aan een innovatie die wordt gepresenteerd op de Bouwbeurs in Utrecht. In het verleden waren winnaars onder meer de exoskeletten Liftsuit en Carrysuit van het bedrijf Auxivo (MKB Trofee 2023), Cemwood, een circulaire dekvloer uit versteende houtsnippers (2019) en de Dachstick, een innovatief kunststof anker van Nelskamp dat geïntegreerd is in de F-12-U Zuid dakpan (2015). In 2011 werd de BouwBelang MKB Trofee toegekend aan Flesst valbeveiliging. De BouwBelang MKB Trofee is een persprijs, de jury bestaat uit bouwjournalisten. Voor de editie van 2023 waren dat Arie Grevers (juryvoorzitter en voormalig hoofdredacteur van BouwBelang), Geert Hilferink (aankomend hoofdredacteur van BouwBelang) en architectuurjournalist/publicist Hans Fuchs.
INNOVATIE 16 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025 het bouwpersoneel. "Het geautomatiseerde uitzetten met een robot bespaart de bouw tijd en arbeid en het reduceert fouten", aldus Jack Poppelaars van Leica Geosystems op de beurs. Dat uitzetten gebeurt met ondersteuning van een Robotic Total Station (RTS). Die stuurt de printrobot van HP aan en geeft de mobiele printer de referentiepunten op die nodig zijn bij het uitzetten van een tekening. Een camera op de HP SitePrint zorgt samen met LiDAR- en veiligheidssensors dat het apparaat obstakels op de werkvloer omzeilt. De HP SitePrint kan de werktekening uitzetten in verschillende inktkwaliteiten, afhankelijk van hoe lang de print op de werkvloer zichtbaar moet blijven. Enkele grote aannemers gebruiken de (prijzige) innovatie inmiddels. Voor het mkb bouw zijn er partijen die de HP SitePrint verhuren, op basis van een vaste prijs per vierkante meter. Juyvoorzitter Arie Grevers: "Dat maakt deze innovatie ook bereikbaar voor het mkb bouw en komt een nieuwe digitale tool binnen handbereik die veel winst op de bouwplaats kan opleveren. Verenigd in een coöperatie zou de aanschaf van een eigen HP SitePrint voor het mkb bouw ook een optie zijn." CIRCULAIR HARDHOUT In het Paviljoen Circulair Slopen van de vereniging van sloopaannemers en asbestverwijderaars VERAS presenteerde Coöperatie Insert het initiatief om FSC hardhout op grote schaal te recyclen en terug te brengen in de bouwkolom. De coöperatie doet dit in samenwerking met de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT) en Woodjoint. In Coöperatie Insert zijn twaalf leden van VERAS verenigd. Op de beurs lichtte Kees de Groot van VERAS het initiatief toe: “Het gaat om KOMOgecertificeerd hergebruikt FSC-hardhout, geoogst uit circulaire slooptrajecten. We maken dit hout ijzervrij en bewerken het tot een halffabricaat. Het materiaal wordt in gevingerlaste delen geleverd aan onder meer de timmer- en kozijnenindustrie. Die heeft uit ons gerecycled hardhout inmiddels meerdere kozijnen geproduceerd en teruggeleverd aan de bouw.” Hergebruik van hardhout heeft voordelen, aldus De Groot: "Anders dan het huidige hardhout dat uit bossen afkomstig is heeft het iets oudere, circulair geoogste hardhout vaak een mooie zware kwaliteit en is uitstekend te hergebruiken. Het hoeft ook niet meer maanden gedroogd te worden in droogkamers die veel energie verbruiken. Nieuw is dat we deze kringloop opschalen. Afnemers zijn bijvoorbeeld woningcorporaties die het voorschrijven." Juryvoorzitter Arie Grevers noemt het initiatief een belangrijke stap om de bouw te verduurzamen: "Door het hergebruik van reclaimed hardhout op te schalen voegt Coöperatie Insert een materiaalstroom toe aan de circulaire bouw. Zo dragen de VERASleden in deze coöperatie bij aan het ontstaan van een bouweconomie die draait op gesloten kringlopen." Minder innovaties Met een biobased paviljoen, een natuurinclusief bouwen paviljoen en een houtpaviljoen had ook deze editie van de Utrechtse Bouwbeurs weer een groene signatuur – maar het aantal innovaties voor het mkb bouw leek op deze editie van de beurs wat minder dan in voorgaande jaren. Zeker vergeleken met de Bouwbeurs van 2023, waar de bouwbranche een innovatie-inhaalslag leek te maken na de door de pandemie afgeblazen Bouwbeurs van 2021. Toch waren er op de Bouwbeurs 2025 wel degelijk innovaties en noviteiten te ontdekken, naast slimme doorontwikkelingen van bestaande producten. Sempergreen en het Noorse bedrijf Over Easy Solar waren op de Bouwbeurs met een gezamenlijk product: een groendak met verticaal geplaatste dubbelzijdige PV-panelen. De PV-installatie bestaat uit een prefab kliksysteem dat dankzij een gewicht van elf kilo per vierkante meter zonder ballast toe kan. Totaal verzadigd gewicht van het solar groendak: 51 kilo per v ierkante meter. Installatietijd: vijftien minuten per kWp, aldus Over Easy Solar. Het gepatenteerde Noorse systeem haalt zijn opbrengst uit zonlicht op andere momenten dan de klassieke hellende PV-panelen. Jaarrond is de opbrengst in Nederland ongeveer even hoog, stelt Over Easy Solar. Fento toonde op de Bouwbeurs de ergonomische kniebeschermer Pocket M2 voor zwaar gebruik en de Fento Board M2 kniemat. BENGglas introduceerde BENGglas SUN, een combinatie van BENGglas en zonnepaneel. Het paneel is aan de achterzijde tegen het vacuümglas gelaagd. Dikte van het glaspakket: vanaf veertien millimeter. Met HoriSun bracht Ubbink een kant-en-klaar dakconcept voor prefab woningen naar de beurs. Horisun bestaat uit een nok en aan beide zijden zonnepanelen plus de optie om energie op te slaan. De allerkleinste innovatie op de beurs kwam van Handmate Tools. Het bedrijf bedacht de Vingermaat, een opzetstuk voor de Hollandse duimstok om sneller, veiliger en preciezer te meten, als alternatief voor het meten met de duim langs de stok.
Het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam vroeg vorig jaar tien aannemers te vertellen over hun kant van het aanbestedingsproces en feedback te geven over het gedrag van het ingenieursbureau. Op basis daarvan schreef het bureau 'Samenwerking in de aanbesteding - een handreiking’. Marten Klein, directeur van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, over hoe gemeente en aannemers beter kunnen samenwerken bij aanbestedingen. ‘Wees ervan bewust wat je handelen voor effect kan hebben bij de andere partij.’ ste spreker op het Bouwbeurs-event van de vereniging van sloopaannemers en asbestverwijderaars VERAS. Woertman liet tijdens zijn presentatie een geodetische koepel van Buckminster Fuller zien. De Amerikaanse architect ontwierp de eerste geodetische koepel al in 1954 - en werd er daarna wereldberoemd mee. Woertman: "Deze vrijdragende koepel was al losmaakbaar; Buckminster Fuller geloofde in hergebruik."Dat die losmaakbaarheid bij Buckminster Fuller geen lege huls is liet Woertman zien met een voorbeeld uit eigen land. Ook in Nederland stond lang een geodetisch koepel; op Schiphol, in gebruik als tentoonstellingshal van luchtvaartmuseum Aviodome. In 2004 werd de hal gedemonteerd en verscheept naar Almere. Daar lag de koepel veertien jaar in delen in een container - totdat een aantal ondernemers het gebouw van Buckminster Fuller uit zijn winterslaap haalde. Woertman: “De Aviodome-hal krijgt momenteel een tweede leven als eventlocatie in Amsterdam. Dat is hoogwaardig hergebruik op zijn best.” AFHAAKMOMENTEN Hoogwaardig hergebruik is de toekomst van de bouw en met name van de woningbouw, stelde Sander Woertman. Toch is het nog niet de gangbare praktijk: "Je zou zeggen: 'Waar wachten we nog op?'." Maar de bouw is complex en hergebruik daarbovenop ook nog eens. Er zijn nog veel afhaakmomenten, aldus Woertman: “Als partijen zich afvragen waar ze het meeste circulaire of milieuimpact mee kunnen maken, hobbelt hoogwaardig hergebruik ergens achteraan. Ook opschalen is een afhaakmoment. En, als laatste; vanuit beleid en overheid is er geen prikkel om te starten met hoogwaardig hergebruik.” INTRINSIEKE MOTIVATIE Toch is hoogwaardig hergebruik belangrijk. En niet alleen als instrument op weg naar een circulaire bouw met gesloten kringlopen. Sander Woertman: “Er is nu al veel fluctuatie en onzekerheid rondom eindige primaire grondstoffen. Sommige bouwbedrijven zoeken al naar alternatieven, kijken of ze materialen lokaal kunnen halen, ontwikkelen innovaties om onafhankelijk te worden van de grondstoffenmarkt.” VERAS-BIJEENKOMST CIRCULAIR SLOPEN Hoogwaardig hergebruik op zijn best Wie dacht dat hoogwaardig hergebruik een splinternieuw fenomeen is werd tijdens de VERAS-bijeenkomst door Sander Woertman snel uit de droom geholpen. De voorzitter van de Werkgroep hoogwaardig hergebruik in het Transitieteam Circulaire Bouweconomie was de eerTekst: Nico Dikstaal - Foto's: BouwBelang DUURZAAMHEID Sander Woertman, voorzitter van de werkgroep hoogwaardig hergebruik in het Transitieteam Circulaire Bouweconomie. 17 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG
In de bouwpraktijk van nu is intrinsieke motivatie de belangrijkste drijfveer om te kiezen voor hoogwaardig hergebruik, stelt Woertman. Hij haalde wooncomplex Boschgaard in 's Hertogenbosch aan, een ontwerp van architectenbureau Superuse: "85% van de bouw hier is secundaire materiaalstroom." Om meteen terug te komen op een belangrijk afhaakmoment: “Het gebouw kreeg voor die secundaire materiaalstroom nul subsidie vanuit de overheid. Had men hier isolatie uit duurzame steenwol gebruikt, dan was dat wel het geval geweest. Maar men koos hier voor hergebruikte isolatie. Consequentie: geen subsidie.” DE HELE KETEN AANPAKKEN Volgens Sander Woertman komt hoogwaardig hergebruik alleen van de grond als de hele keten wordt aangepakt: "Het Transitieteam Circulaire Bouw Economie is in 2018 begonnen met het voorbereiden van de bouw op deze transitie. Vanuit een basiskamp hebben we met koplopers kennis ontwikkeld en nu gaan we met het peleton verder." Hoogwaardig hergebruik vraagt om een andere business case en een heel andere manier van bouwen, aldus Woertman. Hij haalde als voorbeeldproject SAWA aan, het Rotterdamse woongebouw uit hybride houtbouw dat inmiddels bijna is opgeleverd: “In het gebouw is veel gebruik gemaakt van biobased materialen, het ontwerp is losmaakbaar. Dit gebouw is herbruikbaar. Daar moet het heen.” ACTIELIJNEN Vanuit het Transitieteam Circulaire Bouw Economie stimuleren verschillende actielijnen hoogwaardig hergebruik. Woertman: “Eén daarvan is het eerder betrekken van de sloopaannemer. Daarnaast is fysieke opslag van belang. We helpen met het opzetten van een landelijk netwerk van materialenhubs. We moeten niet het wiel opnieuw uitvinden, maar ecosystemen onderzoeken en opzetten, kennis concentreren op een centrale plek. We doen het ook niet alleen. Twee initiatieven zijn heel belangrijk; het ministerie van VRO is gestart met het verankeren van circulair slopen en hoogwaardig hergebruik binnen de sector. En regionale ontwikkelmaatschappijen opereren op regionaal niveau als aanjagers van innovaties en concurrentiekracht. Laten we aan de slag gaan!” CIRCULAIR SLOPEN MEETBAAR MAKEN Circulair slopen meetbaar maken, dat is de inzet van de Gunningtool circulair slopen van de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen SVMS. Max Hulshof van de SVMS lichtte op de VERAS-bijeenkomst het initiatief toe: “De gunningtool is een van de trajecten die begin 2024 van start ging, als nieuwe tool naast de al bestaande SVMSproducten als de BRL SVMS 007 en de VeriMax Hulshof van de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen SVMS lichtte de Gunningtool circulair slopen toe. Derkjan Hooijer gaf op de VERAS-bijeenkomst een toelichting op de oogstcampagne hardhout van Coöperatie Insert. "Laten we aan de slag gaan" 18 BOUWBELANG | NUMMER 1 - 2025
De VERAS-bijeenkomst werd afgesloten met de uitreiking van de Verklaring circulair sloopproject door de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen. Kees van Dongen van de SVMS vergaf de verklaring onder meer aan de Scheffergroep, die in 2024 de bijna 17.000 vierkante meter grote IJsselhallen in Zwolle circulair sloopte. Ook de circulaire sloop van het stadskantoor in Helmond door A. Jansen BV ontving de Verklaring circulair sloopproject. Als laatste werd de verklaring uitgereikt aan Vermeulen & Zonen Sloopwerken uit Breda, voor het circulair slopen van de staalconstructie van een pand aan de Belcrumweg in Breda. ficatieregeling Circulair Sloopproject. Het idee achter de gunningstool is om een invultool te ontwikkelen waarmee je de circulairiteit van een project kunt meten, inzichtelijk kunt maken. In de praktijk ontbreekt standaardisatie.” Toegevoegde waarde van de gunningstool volgens Hulshof: hij stimuleert circulair sloopwerk en zorgt dat dat een hogere waardering krijgt. "De tool bevat een semikwantitatieve scoringsmethode en een zichtbare onderliggende dataset." De huidige tool werkt momenteel nog met een Excelbestand. Hulshof: "We willen in de toekomst naar een webapplicatie." In 2025 gaat de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen van start met het testen van de tool, in tien circulaire projecten. Hulshof. “Vier projecten hebben zich aangemeld, we zoeken er nog zes.” HERGEBRUIK VAN HARDHOUT Derkjan Hooijer gaf op de VERAS-bijeenkomst een toelichting op de oogstcampagne hardhout van Coöperatie Insert. De coöperatie, vanuit de VERAS opgericht, heeft dertien kernleden die zich inzetten voor het opschalen van een nieuwe circulaire materiaalstroom van herbruikbaar hardhout. Hooijer: "Die VERAS-leden zijn mooi verdeeld over Nederland, zodat we een goede dekking hebben voor de oogst en verwerking van hardhout uit slooppanden. Wij demonteren het hardhout uit circulaire sloopprojecten, verwijderen verf en kit en BRL en verificatieregeling De BRL SVMS 007 is een beoordelingsrichtlijn voor veilig en milieukundig slopen, inclusief eisen rondom milieu- en arbowetgeving. De Verificatieregeling Circulair Sloopproject is een projectcertificatie als aanvulling op de BRL en biedt aannemers en opdrachtgevers handvatten voor de implementatie van circulariteit - in voorbereiding op en uitvoering van een sloopproject en bij de afzet van geoogste materialen. De verificatie zorgt voor een dubbele borging. Hij mag alleen worden afgegeven door certificatie-instellingen die geaccrediteerd zijn voor de BRL SVMS-007. Daarnaast komen alleen sloopbedrijven voor de verificatie in aanmerking die kunnen aantonen dat ze werken op het niveau van de BRL SVMS-007. Bron: Verificatie Circulair Sloopproject, Stichting veilig en milieukundig slopen DUURZAAMHEID halen schroeven en spijkers uit het materiaal. Vervolgens lamineren en vingerlassen we het hardhout en maken er balken van die onder KOMO en FSC uitgeleverd worden, zodat het hout voldoet aan de huidige normen." Uit het hardhout van de Coöperatie worden ondermeer kozijnen en deurprofielen vervaardigd. Hooijer: “Slopers die vragen hebben over de aanlevervoorwaarden of andere zaken kunnen altijd bij de coöperatie terecht.” Op de VERAS-bijeenkomst werd de Verklaring circulair sloopproject door de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen toegekend aan drie circulaire sloopprojecten. 19 NUMMER 1 - 2025 | BOUWBELANG
www.bouwbelang.comRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=